TAYLAND-KAMBOÇYA SINIR ÇATIŞMASI: KÖKLERIN VE YANSIMALARIN ANALİZİ

Hazırlayan: Bushra Manzoor

Sakarya Üniversitesi
Uluslararası İlişkiler

 

24 Temmuz’da Tayland-Kamboçya sınırında, tartışmalı tapınak alanları yakınında şiddetli çatışmalar çıktı. Bu çatışmaların sonucunda 30’dan fazla kişi hayatını kaybederken, 200.000’den fazla sivil tahliye edildi. Tarihi toprak anlaşmazlıklarından kaynaklanan ve milliyetçi siyasetle alevlenen çatışma, bölgeyi bir kez daha istikrarsızlaştırdı.


GİRİŞ VE TARİHSEL ARKA PLAN:

Yüzyıllardır var olan bir tapınak üzerindeki anlaşmazlıkla başlayan şey, Güneydoğu Asya’nın en kalıcı ve siyasi açıdan yüklü sınır çatışmalarından birine dönüştü. Tayland-Kamboçya çatışmaları, özellikle de Preah Vihear Tapınağı çevresinde yoğunlaşanlar, sadece toprakla ilgili değil; aynı zamanda ulusal kimlik, tarihi şikayetler ve siyasi hayatta kalmayla da ilgilidir. Bu analiz, bir toprak anlaşmazlığının nasıl daha geniş bir çatışmaya dönüştüğünü, milliyetçiliğin, hukuki belirsizliğin ve uluslararası diplomasinin bu çatışmanın gidişatını şekillendirmedeki rollerini inceleyerek araştırmaktadır.
Tayland-Kamboçya sınır çatışması, antik krallıklar arasındaki tarihi rekabetten kaynaklanmaktadır; özellikle Khmer İmparatorluğu (Kamboçya) ve Ayutthaya/Siyam Krallığı (Tayland). Yüzyıllar boyunca bu güçler toprak, tapınaklar ve ticaret yolları üzerinde kontrol için mücadele etti. Mevcut anlaşmazlığın merkezinde yer alan Preah Vihear Tapınağı, Khmer İmparatorluğu tarafından inşa edilmiş ancak modern Tayland-Kamboçya sınırına yakın bir konumdadır. 1962’de Uluslararası Adalet Divanı tarafından Kamboçya’ya verilmesine rağmen, tapınağı çevreleyen 4,6 kilometrekarelik bir alan hala tartışmalıdır. Çatışma, ulusal kimliğin daha derin sorunlarını, çözülmemiş sömürge dönemi sınırlarını ve siyasi fırsatçılığı yansıtıyor.

  • 2008 ile 2011 yılları arasında sınır çatışmaları yoğunlaşarak ölümlere ve kültürel miras alanlarının bombalanmasına yol açtı. 2011’de Uluslararası Adalet Divanı her iki ülkenin de askerlerini çekmesine karar verdi ve 2013’te Kamboçya’nın Preah Vihear yarımadasının tamamı üzerinde egemenliğe sahip olduğunu açıklığa kavuşturdu. O zamandan beri büyük şiddet azalsa da, gerginlikler hala devam ediyor. Son raporlara göre, askeri varlık devam ediyor ve iç siyasette zaman zaman milliyetçi söylemler yeniden ortaya çıkıyor.
  • Tayland-Kamboçya sınır çatışması önemlidir çünkü çözülmemiş sömürge dönemi sınırlarının bugün bile nasıl şiddeti körükleyebileceğini vurgulamaktadır. Ayrıca uluslararası hukukun sınırlarını ve milliyetçiliğin dış politikayı şekillendirmedeki rolünü de göstermektedir. Bu çatışmayı analiz etmek, Güneydoğu Asya’da barış ve bölgesel işbirliğinin karşılaştığı zorlukları, özellikle de ASEAN‘ın anlaşmazlıkları yönetmedeki etkinliğini anlamamıza yardımcı oluyor.

ÇATIŞMANIN TEMEL NEDENLERİ:

  • Ulusal gururun sembolü:
  • Kamboçyalılar tarafından tapınak, ulusal kimliklerini güçlendiren eski bir Khmer kültürel alanı olarak görülmektedir.
    • Birçok Taylandlı için tapınağı kaybetmek, miras ve egemenliğin sembolik bir kaybı gibi hissedildi.

Ø  Kamuoyu ve medya duyarlılığı:

  • Her iki ülkede de medya ve milliyetçi gruplar çatışmayı tırmandırarak onu salt yasal veya toprakla ilgili bir sorun olmaktan çıkarıp duygusal bir meseleye dönüştürdü.
    • Her iki taraf da diğer ülkenin askerlerinin askeri hareketleri, kayıpları ve eylemleri hakkında yanıltıcı veya abartılı raporlar yayınladı.
    • Bazı paylaşımlar, dehşet verici olaylar veya saldırganlık hakkında söylentiler yayarak korku ve öfkeyi artırdı.
    • Hükümet yetkilileri ve askeri sözcüler bazen sosyal medyayı kendi anlatılarını tanıtmak için kullanarak kamuoyunu şekillendirdi.:
  • Siyasi İstikrarsızlık:
    Her iki ülkedeki siyasi değişiklikler çatışmayı etkiledi. Tayland’da sık sık hükümet değişiklikleri ve askeri nüfuz, tutarsız bir dış politikaya yol açmıştır. Kamboçya’da Başbakan Hun Sen, bu konuyu ulusal birliği ve siyasi kontrolü güçlendirmek için kullandı.
  • Zayıf Bölgesel Mekanizmalar:
    ASEAN’ın müdahale etmeme ilkesi, etkili bir şekilde arabuluculuk yapma veya müdahale etme yeteneğini sınırladı.
    • Sonuç olarak, anlaşmazlığı erken ve barışçıl bir şekilde çözmek için güçlü bir bölgesel çerçeve yoktu.
  • Turizm Geliri:
    Tapınak, her iki ülke için de ekonomik açıdan değerli hale getiren önemli turizm geliri potansiyeline sahiptir.
    • Kamboçya’nın 2008’de UNESCO listesine alınması, Kamboçya’nın turizm ve ekonomik faydaları tekelleştireceği endişesini tetikledi.

 YAKIN ZAMANDAKİ ÇATIŞMANIN ZAMAN ÇİZELGESİ:

  • Perşembe günü tam olarak ne oldu? 
  • Tayland ve Kamboçya olaylara ilişkin farklı açıklamalar yaptı. Tayland Ulusal Güvenlik Konseyi, Kamboçya güçlerinin sınır yakınındaki Tayland askerlerini izlemek için insansız hava araçları konuşlandırarak durumu başlattığını, ardından perşembe günü roket güdümlü el bombalarıyla donatılmış askerlerin bölgeye doğru ilerlediğini belirtiyor. Taylandlı askerler sözlü olarak müzakere etmeye çalıştı ancak ateşle karşılaştılar, bu da onları güç kullanmaya yöneltti. Tayland, Kamboçya’yı ağır silah kullanmakla suçluyor ve bunun sonucunda Tayland tarafında bir hastane ve benzin istasyonu dahil olmak üzere evlerde ve kamu tesislerinde hasara yol açtığını iddia ediyor.
  • Öte yandan Kamboçya, Taylandlı askerlerin daha önceki bir anlaşmayı ihlal ederek, sınır yakınındaki bir Khmer-Hindu tapınağına ilerleyerek ve tabanının etrafına dikenli tel örgü çekerek çatışmayı kışkırttığını iddia ediyor. Kamboçya, Tayland güçlerinin daha sonra insansız hava araçları konuşlandırdığını ve uyarı ateşi açtığını, ardından Kamboçya birliklerine kendilerini savunmaktan başka çare bırakmayan önleyici bir saldırı başlattığını iddia ediyor. Ayrıca Kamboçya, Tayland’ı aşırı sayıda asker konuşlandırarak, ağır silahlar kullanarak ve Kamboçya toprakları içinde hava saldırıları düzenleyerek çatışmayı tırmandırmakla suçluyor.
  • Ertesi gün Tayland, sekiz sınır bölgesinde sıkıyönetim ilan ederek kısıtlamaları ve kontrol noktalarını daha da sıkılaştırdı. The Australian
  • BM Güvenlik Konseyi acil bir toplantı yaptı, gerilimin azaltılmasını talep etti ve ASEAN krize arabuluculuk yapmayı teklif etti. Reuters+6Politico+6Khaosod İngilizce+6.
  • Yaygın uluslararası ateşkes çağrılarına rağmen çatışma üçüncü güne kadar devam etti ve özellikle Trat eyaleti olmak üzere yeni alanlara yayıldı. Khaosod İngilizce+11
  • Tayland, Kamboçya’yı kara mayınları döşemek ve sivil altyapıyı hedef almakla suçlarken, Kamboçya da Tayland’ın misket bombası kullanımını, hava saldırılarını ve topçu ateşini kınadı. Politico+13 İnsan Hakları İzleme Örgütü+13Reuters+13.
  • 27’sinde ABD Başkanı Donald Trump, savaşın devam etmesi halinde ticaretin sonuçları konusunda daha önce yaptığı uyarıyı yansıtarak, her iki tarafın da artık barışçıl bir çözüme ilgi gösterdiğini belirtti. Khaosod İngilizce+15Reuters+15AP Haberleri+15.
  • Artan diplomatik baskıya rağmen, 28 Temmuz sabahı çatışmalar devam etti ve Tayland Kamboçya askeri mevzilerine yönelik saldırılarını yoğunlaştırdı. İnsan Hakları İzleme Örgütü+15Vikipedi+15Reuters+15.
  • Malezya, ASEAN başkanı Enver İbrahim’in arabuluculuğuyla, her iki ülkenin liderlerinin ve ABD, Çin ve BM’den uluslararası gözlemcilerin katılımıyla Kuala Lumpur’da barış görüşmelerine ev sahipliği yapmaya başladı. AP Haberleri+1 The Times of India+1.
  • Tayland Başbakanı, özellikle Surin eyaletinde çatışmayı potansiyel bir “Savaş Felaket Bölgesi” olarak nitelendirirken, Kamboçya Tayland’ın kimyasal silah kullandığını iddia etti, ancak Tayland bunu reddetti. Khaosod İngilizce+6Vikipedi+6Kamboçya dergisi+6.
  • Bu aşamada 260.000’den fazla kişi yerinden edilmişti ve her iki ülke de büyükelçilerini geri çekmiş ve sınır geçişlerinin çoğunu kapatmıştı. İskoçya Güneşi+2 AP Haberleri+2 Gulf News+
  • Dört gün süren şiddetli sınır çatışmalarının ardından Kamboçya, “derhal ve koşulsuz” ateşkesi takip etmeyi resmen kabul etti. Başbakanı, koordinasyonu ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio ile istişare halinde Dışişleri Bakanlarına atadı. euronews+5 Politico+5 Al Arabiya+5.
  • Tayland, prensipte temkinli bir destek gösterdiğini ifade etti, ancak tam olarak katılmadan önce Kamboçya’dan açık ve samimi bir niyet görme ihtiyacını vurguladı. Wall Street Journal+2.
  • Ateşkes önerisine hem ABD hem de Çin’den diplomatik destek alan Malezya arabuluculuk yaptı. Liderler arasındaki ateşkes görüşmeleri 28 Temmuz’da Kuala Lumpur’da başladı. AP Haberleri+2 AP Haberleri+Al Jazeera.

BM GÜVENLIK KONSEYI’NDE PAKISTAN LIDERLIĞI

  • Tayland-Kamboçya çatışmaları tırmandığında Pakistan BM Güvenlik Konseyi başkanlığını yürütüyordu. O sırada, Konseyin her iki tarafı da itidalli olmaya, gerilimi düşürmeye ve ikili çözüm aramaya acilen çağırdığı kapalı kapılar ardında bir toplantı düzenledi. Financial Times+UrduPoint
  • BM Güvenlik Konseyi, “anlaşmazlıkların barışçıl çözümü” konusunda Pakistan’ın sunduğu, diplomatik bir yol haritası belirleyen ve ASEAN’ı krize arabuluculuk yapmaya çağıran bir kararı oybirliğiyle kabul etti. UrduPoint.
  • Pakistan’ın BM Daimi Temsilcisi Asim İftikhar Ahmad, diplomasiyi teşvik etmek ve barış görüşmelerini desteklemek için Güvenlik Konseyi üyeleri ve her iki ulusal heyetle aktif olarak etkileşim kurdu. The Guardian+Arab News.
  • Doğrudan diyalog ve gerilimin azaltılmasının hayati önem taşıdığını vurgulayarak, Pakistan’ın tutumunu Birleşmiş Milletler Şartı’nın VI. Bölümü ile uyumlu hale getirdi. Bu bölüm, anlaşmazlıkların barışçıl yollarla çözülmesini öngörmektedir.
  • Pakistan’ın kararlılığı ve arabuluculuk çabaları, ASEAN öncülüğündeki (Malezya’nın ev sahipliğinde) girişimlerin meşrulaşmasına yardımcı oldu ve ABD, Çin ve BM gözlemcilerini içeren ateşkes görüşmelerinin başlamasını destekledi. Reddit + Arab News. 

 BÖLGESEL JEOPOLITIK VE EKONOMIK ETKILER

Çatışma, ASEAN’ın bölgesel barış gücü olarak güvenilirliğini ciddi şekilde test etti. Tayland başlangıçta uluslararası arabuluculuğu reddetmesine rağmen, ASEAN sonunda Malezya’nın ateşkesi başarıyla kolaylaştırması yoluyla merkezi bir rol oynadı ve diplomatik kapasitesine olan güveni kısmen geri kazandırdı. Ancak, ASEAN’ın katılımındaki gecikme, özellikle üye devletler arasındaki çatışmalara hızlı bir şekilde yanıt verme konusunda içsel sınırlamaları ortaya çıkardı. Kriz aynı zamanda ikili ilişkileri de gerdi: Kamboçya Tayland’ı daha önceki Uluslararası Adalet Divanı kararlarını ihlal etmekle suçlarken, Tayland ikili çözümlerde ısrar ederek uluslararası tahkime olan güveni zedeledi. Çin ve ABD, her biri itidal çağrısında bulunan açıklamalar yayınladı, ancak katılımları Güneydoğu Asya’nın iç işlerinde dış güçlerin etkisiyle ilgili endişeleri yeniden alevlendirdi. Çatışma, askeri şeffaflık ve çatışma önleme için daha iddialı ASEAN protokollerini tetikleyebilir.

Kısa ama yoğun çatışmalar, özellikle sınır illerinde büyük ekonomik aksamalara neden oldu. Sınır ötesi ticaret durdu, hayati kontrol noktaları ve ticari rotalar birkaç günlüğüne kapatıldı ve yüzlerce küçük işletme etkilendi. Her iki ülkenin kırsal ekonomisi için kritik öneme sahip tarım ihracatı ve işgücü akışı kesintiye uğradı. Bölge, özellikle Kamboçya’nın Preah Vihear ve Tayland’ın Surin bölgelerinde, sektör pandemiden sonra toparlanırken turizmde keskin bir düşüş yaşadı. Yatırımcı güveni, özellikle sınır boyunca altyapı ve lojistik projelerinde sarsıldı ve planlanan birkaç Tayland-Kamboçya ekonomik bölgesi artık sorgulanır hale geldi. Tahmini ekonomik maliyet, altyapı hasarı, yerinden edilmiş nüfus ve kaybedilen üretkenlik dahil olmak üzere yüz milyonlarca dolara ulaşıyor. Çatışma, her iki hükümeti de sosyal ve kalkınma programları pahasına daha fazla fonu savunmaya yeniden tahsis etmeye yöneltti.