Bursa Yeraltı Akımı / “Yeraltı Nehri” Ön-Fizibilite Raporu
Kapsam: Hidrojeolojik ön etüt, jeofizik hat planı, tracer (boya) test taslağı, gözlem kuyuları ve sayısal model ön kurgusu
1) Amaçlar
- Bursa ilinde ‘yeraltı nehri’ olarak ifade edilen yeraltı akış yollarının varlığını ve güzergâhlarını bilimsel yöntemlerle test etmek.
- Karstik ve allüvyal akiferler için (a) olası akım koridorları, (b) derinlik aralıkları ve (c) kullanılabilir rezerv (safe yield) için başlangıç tahminleri üretmek.
- İleride yapılacak detay mühendislik (yeraltı barajı, kuyu planlama, su temini) çalışmalarına girdi sağlayacak sayısal akım modeli (MODFLOW) için ön kurgu ve veri gereksinimlerini belirlemek.
2) Çalışma Alanı ve Öncelikli Alt Bölgeler (AOI)
Çalışma alanı Bursa ili genelidir; öncelik, Uludağ kütlesinden beslenen karst kuşağı ile Bursa Ovası ve Mustafakemalpaşa–Nilüfer hattındaki alüvyon akiferlerdir. Aşağıdaki AOI’ler masaüstü ön incelemeye ve bilinen karst/veri noktalarına dayalı önerilmiştir (koordinatlar WGS84):
| AOI | Tanım | Yaklaşık Merkez Koordinat (Lat, Lon) | Gerekçe/Not |
| AOI-1 | Ayvaini Mağarası çevresi (karst) | 40.1261, 28.7069 | Doğrudan yeraltı akışı gözlemi; tracer testlerine uygun giriş/çıkış olasılığı. |
| AOI-2 | Nilüfer – Bursa kent içi alüvyon akiferi (Basköy çevresi) | 40.1950, 29.0600 | Mevcut modelleme ve yoğun yerleşim; sürdürülebilir çekim/sink risk analizi. |
| AOI-3 | Mustafakemalpaşa ovası ve bağlantılı alüvyon | 40.0370, 28.4100 | Geniş alüvyon, tarımsal su kullanımı, akım yönleri/rezerv değerlendirmesi. |
| AOI-4 | Uludağ kuzey etekleri (kaynak kuşağı) | 40.1000, 29.2000 | Beslenim alanları, kırık/çatlak kontrollü sızıntı ve karst oluşumları. |
3) Mevcut Veri Toplama ve Masaüstü Analiz
- Sondaj/kuyu envanteri: Lokasyon, kot, filtre aralıkları, statik/dinamik seviye, pompa testleri (T, K, S).
- Kaynaklar ve termal-soğuk su çıkışları: Debi, sıcaklık, iletkenlik, geçmiş ölçümler.
- Karst boşluk/mağara kayıtları: Harita, uzunluk, sifon/kol bilgisi (ör: Ayvaini).
- Jeoloji & tektonik: Fay/sürekli kırık hatları, litoloji sınırları (1/25.000 ve 1/100.000).
- Topoğrafya/DEM ve drenaj: Yüzey–yeraltı bağlantı hipotezleri için havza analizi.
- Hidrokimya: Ana iyon, iz element, izotop (δ18O, δ2H) geçmiş verileri (varsa).
- Uydu/GNSS & InSAR (varsa): Ovada yerleşim bölgelerinde zemin oturması (subsidence) riski.
4) Saha Yöntemleri ve Önerilen Ölçü Hatları
4.1) Jeofizik – Elektrik Özdirenç Tomografisi (ERT) ve seçilen lokasyonlarda sismik kırılma:
| Hat | AOI | Başlangıç (Lat, Lon) | Bitiş (Lat, Lon) | Planlanan Uzunluk (km) |
| ERT-A1 | AOI-1 | 40.1280, 28.7000 | 40.1200, 28.7150 | 1.7 |
| ERT-A2 | AOI-1 | 40.1265, 28.7040 | 40.1330, 28.6950 | 1.0 |
| ERT-B1 | AOI-2 | 40.2140, 28.9450 | 40.1800, 28.9800 | 4.5 |
| ERT-B2 | AOI-2 | 40.2050, 29.0100 | 40.1880, 29.0400 | 3.4 |
| ERT-C1 | AOI-3 | 40.0700, 28.3800 | 40.0100, 28.4400 | 7.9 |
Not: Hat yerleri arazi erişimi, mülkiyet ve güvenlik izinlerine göre arazi keşfinde ±100–300 m optimize edilecektir. Elektrot aralığı 5–10 m (derinlik hedefi 50–120 m).
4.2) Tracer (Boya) Testleri – karst bağlantı ölçümü:
- Olası enjeksiyon noktası: Ayvaini Mağarası giriş kesiti ve yakın yutaklar (AOI-1).
- Olası gözlem noktaları: AOI-1 içi çıkış gölü, AOI-4 kaynak kuşağı; ovadaki seçilmiş kuyularda aktif kömür/fluorimetre ile izleme.
- İzleyici: Sodyum fluorescein veya Rhodamine WT; doz ajandası ve çevresel izinler saha keşfi sonrası netleştirilecek.
- Debi ve iletkenlik logları ile birlikte zamana bağlı kırılma eğrileri (breakthrough curves) toplanacak.
4.3) Gözlem Kuyuları / Piezometreler:
- AOI-2 (Basköy çevresi): 3 adet çok seviyeli piezometre (ör. 20–40–70 m).
- AOI-3 (Mustafakemalpaşa ovası): 2 adet çok seviyeli piezometre.
- Saha içi datalogger: Seviye, sıcaklık, iletkenlik – 10 dak. örnekleme, 90 gün.
4.4) Hidrokimya ve İzotop:
- Seçilmiş kaynak/kuyu örneklerinde ana iyon, eser element, δ18O-δ2H; jeotermal bileşen taraması için SiO2/Cl–SO4 oranları.
- Mikrobiyal göstergeler (uygunluk durumuna göre) ve organik izleyiciler (tracer sonrası).
5) Sayısal Model Ön Kurgusu
- MODFLOW 6 (ve gerekiyorsa Conduit Flow Process veya eşdeğer karst temsili) ile 3B akım modeli.
- Grid önerisi: AOI-1 için 25–50 m; AOI-2/3 için 100–200 m; 3–5 katman.
- Sınır koşulları: Yüzey drenajına bağlı GH/Baseline head; kaynak/kuyu dağılımı.
- Kalibrasyon: Piezometre seviyeleri, tracer seyahat zamanı ve ERT’den türetilmiş iletken zonlar.
6) Zaman Planı (Öneri, 12 Hafta)
- Hafta 1–2: Veri derleme, izinler, arazi keşfi ve hatların kesinleştirilmesi.
- Hafta 3–5: ERT/Sismik (toplam ~18–20 km ERT eşleniği).
- Hafta 4–6: Gözlem kuyuları/Piezometre kurulumu ve logger yerleştirme.
- Hafta 6–9: Tracer testi (enjeksiyon + gözlem), eşzamanlı hidrokimya/isotop örneklemeleri.
- Hafta 9–11: Ön model kurulumu ve kalibrasyon döngüsü.
- Hafta 12: Raporlama, belirsizliklerin ve sonraki fazın planlanması.
7) Bütçe – Yaklaşık (ROM, %±30)
KDV ve resmi izin ücretleri hariç, saha erişim ve güvenlik kalemleri dahil edilmelidir. Birim fiyatlar piyasa koşullarına göre güncellenecektir.
| Kalem | Miktar / Kapsam | Tahmini Bedel (USD; yaklaşık) |
| Masaüstü analiz & proje hazırlık | 2 hafta, 2 uzman | 8,000–12,000 |
| ERT (ölçüm + yorum) | ~18–20 km eşleniği | 35,000–55,000 |
| Sismik kırılma (seçili hatlar) | ~3–5 km | 12,000–18,000 |
| Tracer testi | İlaç + ekipman + analiz | 10,000–16,000 |
| Gözlem kuyuları/piezometre | 5 lokasyon, çok seviyeli | 30,000–50,000 |
| Datalogger setleri | 5 set | 7,500–12,500 |
| Hidrokimya & izotop analizleri | 20–30 numune | 6,000–10,000 |
| Ön model & raporlama | 3 hafta | 15,000–25,000 |
Toplam Yaklaşık Aralık: 123,500 – 198,500 USD (TRY karşılığı güncel kurla hesaplanmalıdır).
8) İzinler, Riskler ve Azaltım
- Mülkiyet ve arazi erişim izinleri (özel mülkler, orman alanları).
- Tracer çevresel izinleri ve ilgili kurum görüşleri (DSİ, Çevre/İl Müd., Belediye).
- Jeofizik ölçümlerde şehir içi gürültü, trafik ve elektromanyetik parazit; hat optimizasyonu.
- Kuyu/Piezometre montajında yeraltı tesisat/altyapı çakışmaları; yerel kazı ruhsatları.
- Hava/yağış koşulları ve taşkın; ekipman güvenliği.
- Veri kalitesi için QA/QC planı (saha formları, kalibrasyon, kör numune, veri yedekleme).
9) Teslimatlar
- AOI haritaları (GIS), ERT kesitleri ve sismik hız profilleri.
- Tracer kırılma eğrileri ve hidrokimya/izotop sonuç özetleri.
- Piezometre seviye zaman serileri (ham veri + görseller).
- MODFLOW ön model dosyaları ve kalibrasyon özeti (varsayımlar açıkça listelenmiş).
- Ön fizibilite raporu (PDF) + ekler: hat koordinat listeleri (CSV) ve saha logları.
10) Notlar ve Sınırlar
Bu ön fizibilite, doğruluğu arazi keşfi ve kurum izinlerine bağlı olarak optimize edilecek bir başlangıç çalışma çerçevesidir. ERT hatları ve tracer noktaları alan kontrolü sonrası ±100–300 m revize edilebilir; rezerv/derinlik tahminleri, çok seviyeli piezometre verisi ve model kalibrasyonu olmadan kesin kabul edilmez.
Kaynaklara Not
Açık literatürde Bursa’da sayısal akım modelleri (Basköy akiferi), karst/mağara verileri (Ayvaini), hidrojeoloji ve jeotermal su çalışmaları mevcuttur; detaylı kaynakça talep halinde eklenir.
Ek A – AOI ve ERT Hatları (KML / GeoJSON)
AOI ve ERT hatlarının koordinatları, Google Earth veya herhangi bir GIS yazılımında açılabilecek şekilde KML ve GeoJSON dosyası halinde hazırlanacaktır. Örnek: AOI-1 Ayvaini Mağarası hattı (ERT-A1) başlangıç (40.1280, 28.7000) – bitiş (40.1200, 28.7150).
Ek B – Bütçe TRY Karşılıkları
Aşağıda verilen USD aralıkları, 1 USD ≈ 33 TRY (Ekim 2025 piyasa kuru yaklaşık) alınarak TRY cinsinden çevrilmiştir. Güncel kur dalgalanmalarına göre revize edilmelidir.
| Kalem | USD (yaklaşık) | TRY (yaklaşık) |
| Masaüstü analiz | 8,000–12,000 | 264,000 – 396,000 |
| ERT (18–20 km) | 35,000–55,000 | 1,155,000 – 1,815,000 |
| Sismik kırılma | 12,000–18,000 | 396,000 – 594,000 |
| Tracer testi | 10,000–16,000 | 330,000 – 528,000 |
| Gözlem kuyuları | 30,000–50,000 | 990,000 – 1,650,000 |
| Datalogger setleri | 7,500–12,500 | 247,500 – 412,500 |
| Hidrokimya & izotop | 6,000–10,000 | 198,000 – 330,000 |
| Ön model & raporlama | 15,000–25,000 | 495,000 – 825,000 |
Toplam TRY aralığı: 4,275,500 – 6,550,500 (yaklaşık).
Ek C – Tracer Test Protokolü (Taslak)
İzleme ve tracer testi protokolü özetle aşağıdaki adımları içerir:
- Hazırlık: Çevresel izinler alınır, yerel DSİ ve belediye bilgilendirilir.
- Seçim: Ayvaini Mağarası girişi enjeksiyon noktası olarak belirlenir.
- Tracer: Sodyum fluorescein, 2–5 kg; çözülerek yavaş enjeksiyon.
- Örnekleme: Çıkış gölü, ovadaki seçili kuyular ve kaynaklarda aktif kömür paketleri + portatif fluorimetre.
- Zaman: Enjeksiyon sonrası 90 gün, 6–12 saatlik aralıklarla ölçüm.
- Analiz: Breakthrough eğrileri çıkarılır; seyahat süresi, dispersiyon ve bağlantı kanalları hesaplanır.
- Güvenlik: Malzeme düşük toksisiteye sahiptir; doz limitleri WHO ve AB içme suyu yönergeleri ile uyumludur.
Ek D – Kurum ve İzin Matrisi
Önerilen resmi kurum izinleri ve yazışma taslakları aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:
| Kurum | İzin / Onay | Notlar |
| DSİ 1. Bölge (Bursa) | Yeraltı suyu çalışması izni, tracer testi bildirimi | Zorunlu |
| İl Çevre, Şehircilik ve İklim Müd. | Tracer çevresel uygunluk, numune taşıma | Kimyasal giriş bildirimi |
| Orman Genel Müd. / Orman Bölge | Mağara ve orman alanlarına erişim izni | Arazi erişimi |
| Belediyeler (Nilüfer, Mustafakemalpaşa vb.) | Yerel saha erişim ve güvenlik koordinasyonu | Zorunlu |
| Mülkiyet sahipleri | Arazi erişim izinleri | ERT hatları ve kuyu lokasyonları için |
Hazırlayan
Metin Özyürek
Jeofizik Mühendisi / Tarım Ekonomisti
