Türkiye Tarım Sektörü: Küresel Konumu, Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Tarım, insanlık tarihinin en eski ekonomik faaliyetlerinden biri olmasının yanında, ülkelerin gıda güvenliği, kırsal istihdam ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri açısından da kritik öneme sahiptir. Türkiye, sahip olduğu iklimsel çeşitlilik, coğrafi avantajlar ve zengin biyolojik varlığı sayesinde tarımda hem kendi ihtiyacını karşılayabilen hem de ihracat yapabilen nadir ülkelerden biridir. Ancak günümüzde küresel iklim değişikliği, artan nüfus, yüksek girdi maliyetleri ve üretim zincirindeki aksaklıklar nedeniyle Türkiye tarım sektörü birçok yapısal sorunla karşı karşıyadır.

Türkiye, tarımsal üretim değeri bakımından Avrupa’da ilk sıralarda yer almakta, dünya genelinde ise FAO verilerine göre ilk 10 üretici ülke arasında gösterilmektedir. Öne çıkan ürünleri:

•Fındık: Dünya üretiminin %70’ini karşılar.

•İncir, kayısı, kiraz ve ayva: Dünya lideridir.

•Zeytin, üzüm, domates, buğday, pamuk: Dünya sıralamasında ilk 5 içindedir.

2024 yılı itibariyle tarım ve gıda ürünleri ihracatı 40 milyar dolar seviyesine yaklaşmıştır. Başlıca ihracat pazarları arasında Almanya, Irak, Rusya, Suudi Arabistan ve Hollanda yer almaktadır.

Tarım sektörü, Türkiye’de yaklaşık 4,5 milyon kişiye doğrudan istihdam sağlamakta ve GSYİH’nın %6’sına katkıda bulunmaktadır. Kırsal kesimde yaşayan nüfusun geçim kaynağı ağırlıklı olarak tarımsal üretimdir.

Dünya pazarlarında global fiyat ve kur dalgalanmaları ile

Tarımda kullanılan mazot, gübre, tohum, ilaç ve işçilik giderleri hızla artmakta, bu da çiftçilerin kârlılığını ve sürdürülebilirliğini azaltmaktadır. Gübre fiyatlarındaki yıllık artış oranı bazı dönemlerde %200’ü aşmıştır.

Türkiye, kişi başı kullanılabilir su miktarı açısından “su stresi” altında bir ülkedir. Tarımsal sulamanın büyük kısmı ilkel yöntemlerle yapılmakta, modern sulama tekniklerine geçiş yavaş ilerlemektedir.

Tarım arazileri miras yoluyla küçük parçalara bölünmekte, bu da verimli ve ekonomik işletmeciliği engellemektedir. Tarımsal işletmelerde Ortalama arazi büyüklüğü 6 hektarın ve bireysel faaliyette 10 dönümün altındadır.

Tarımda çalışan nüfusun yaş ortalaması 55’tir. Gençlerin sektöre ilgisi azalmış, tarımda eğitimli işgücü açığı büyümüştür.

Üretimde arz-talep dengesizliği sık görülmekte, birçok ürün ya tarlada kalmakta ya da düşük fiyata satılmak zorunda kalınmaktadır. Aracılar nedeniyle üretici kazancı düşmekte, tüketici fiyatı ise artmaktadır.

Destekleme politikaları sık değişmekte ve çoğu zaman yeterli etkiyi yaratamamaktadır. Küçük üreticiye yönelik özel destek sistemleri gelişmemiştir.

Artan sıcaklık, düzensiz yağışlar ve ekstrem hava olayları tarımsal üretimi doğrudan tehdit etmektedir. Kuraklık nedeniyle özellikle İç Anadolu ve Güneydoğu’da verim kayıpları ciddi boyutlara ulaşmaktadır.

•Akıllı tarım uygulamaları, sensör sistemleri, veri analitiği, uzaktan izleme sistemleri desteklenmelidir.

•Dronlar, tarım robotları ve uydu tabanlı verim analiz sistemleri gibi modern araçlar çiftçilere uygun koşullarda sunulmalıdır.

•Damla ve yağmurlama sulama sistemleri teşvik edilmeli.

•Su tasarruflu tarım teknikleri ve su ayak izi analizi zorunlu hale getirilmelidir.

•Baraj, gölet ve sulama kanalları modernize edilmelidir.

•Miras yoluyla bölünmüş arazilerin toplulaştırılması hızlandırılmalı.

•Üretici birlikleri ve kooperatifler, ortak satış-pazarlama ve girdi temini için yeniden yapılandırılmalıdır.

•Genç çiftçilere özel teşvik paketleri ve kırsalda yaşam kolaylıkları sunulmalı.

•Tarım liseleri ve ziraat fakülteleri, pratik uygulamalara daha fazla ağırlık vermelidir.

•Kısa vadeli teşviklerin yerine 5-10 yıllık hedef odaklı stratejik planlamalar yapılmalıdır.

•Tarım Kanunu’nun öngördüğü şekilde milli gelirden %1’lik destek payı üreticiye düzenli verilmelidir.

•Kuraklığa dayanıklı yerli tohumlar geliştirilmelidir.

•Organik tarım, iyi tarım uygulamaları ve mikrobiyal gübre kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.

•Tarım sigortaları geliştirilerek afetlere karşı çiftçi güvence altına alınmalıdır.

Türkiye tarımı, doğal kaynak potansiyeli, ürün çeşitliliği ve stratejik konumu açısından büyük avantajlara sahiptir. Ancak bu potansiyelin sürdürülebilir ve katma değerli hale getirilmesi için köklü yapısal reformlara, teknoloji odaklı dönüşüme ve üretici dostu politikaların uygulanmasına ihtiyaç vardır. Uzun vadeli, kararlı ve bilim temelli politikalar ile Türkiye sadece kendi gıda güvenliğini sağlamakla kalmaz, aynı zamanda bölgesel tarım üssü olma iddiasını da sürdürebilir.